ATATÜRK ANAYASASI

Ülkemizde 1876-1921-1924-1961- ve 1982 yıllarında yayımlanan beş ayrı Anayasa metni kabul edilmiştir. Bunlardan yalnızca ilki yani Kanuni Esasi Mithat Paşa tarafından hazırlanarak II. Abdulhamid’e kabul ettirilmiş ve 1876’da bir yıl uygulanabilmiş ve sonra rafa kaldırılarak unutulmuş, 33 yıl sonra Meşrutiyet’in ilanı üzerine 1908’de tekrar yürürlüğe girmiştir.

Diğer Anayasa metinleri 1920’den sonraki yıllara aittir.20 Ocak 1921 tarihinde yürürlüğe konulan ilk Teşkilati Esasiye Kanunu,23 Nisan 1920 tarihinde Ankara’da toplanan Büyük Millet Meclisi tarafından daha Cumhuriyet ilan edilmeden önce hazırlanan ve ilan edilen Anayasa metnidir. Bu yasanın hazırlanmasında, TBMM Reisliğine seçilen Mustafa Kemal Paşa’nın büyük katkısı olmuştur. Çünkü bu önemli yasanın maddeleri Atatürk’ün CHP kurultayında okuduğu NUTUK’da yer almıştır.

Yeni Anayasa hazırlıklarının yapıldığı şu günlerde “Atatürk Anayasası” olarak adlandırılan ilk Cumhuriyet Anayasası maddelerini aşağıda sunuyoruz.

1-Egemenlik sınırsız ve koşulsuz olarak ulusundur. Yönetim yöntemi, halkın kendi alınyazısını eylemli olarak kendinin yönetmesi ilkesine dayanır.

2-Yürütme gücü ve yasama yetkisi, ulusun tek ve gerçek temsilcisi olan Büyük Millet Meclisi’nde belirir ve toplanır.

3-Türkiye Devleti, Büyük Millet Meclisi’nce yönetilir ve hükümeti “Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükümeti” adını taşır.

4-Büyük Millet Meclisi, iller halkınca seçilen üyelerden kurulur.

5-Büyük Millet Meclisi’nin seçimi iki yılda bir yapılır. Seçilen üyelerin üyelik süresi iki yıldır; bunlar yeniden seçilebilirler. Eski meclisin görevi yeni meclis toplanıncaya dek sürer. Yeni bir seçim yapılamayacağı anlaşılırsa toplantı dönemi yalnız bir yıl uzatılabilir. Büyük Millet Meclisi üyelerinin her biri, kendini seçen ilin ayrıca vekili olmayıp bütün ulusun vekilidir.

6-Büyük Millet Meclisi Genel Kurulu, Kasım başında, çağrısız toplanır.

7-Din buyruklarının yerine getirilmesi; bütün yasaların konulması, değiştirilmesi, kaldırılması, antlaşma ve barış yapılması ve savaş kararı verilmesi gibi temel haklar Büyük Millet Meclisi’nindir. Yasalar ve tüzükler düzenlenirken, halkın işine en uygun ve zamanın gereklerine en elverişli din ve hukuk hükümleriyle töreler ve işlemler temel olarak alınır. Bakanlar Kurulunun görev ve sorumluluğu özel yasayla belirtilir.

8- Büyük Millet Meclisi, çeşitli bakanlıkları özel yasasına göre seçtiği bakanlar aracılığıyla yönetir. Meclis, yürütme işleri için bakanlara yönerge verir ve gerektiğinde bunları değiştirir.

9- Büyük Millet Meclisi genel kurulunca seçilen başkan bir seçim dönemi süresince Büyük Millet Meclisi Başkanıdır. Bu kimlikle Meclis adına imza atmaya ve Bakanlar Kurulu kararlarını onaylamaya yetkilidir. Bakanlar Kurulu üyeleri, içlerinden birini kendilerine başkan seçerler. Ancak Büyük Millet Meclisi Başkanı, Bakanlar Kurulunun da doğal başkanıdır.

10-Anayasanın, işbu maddelerle çelişmeyen hükümleri eskiden olduğu gibi yürürlüktedir.

Görüldüğü gibi, on maddeden oluşan ve ülkenin Cumhuriyetin ilanından önceki geçici dönemine ait bu ilk Anayasa, Mustafa Kemal Paşa’nın devlet adamlığı yanında, bir Anayasa hukukçusu olarak başarısının eseridir.

23 Nisan 1920’de Ankara’da toplanan TBMM, ülkenin düşman işgalinde ve savaş ortamında toplanan ve olağanüstü  bir Meclis idi. Bu Meclisi’nde bu ortama uygun, olağanüstü yetkilerle donatılması gerekiyordu. Bu nedenle hazırlanan Anayasa’da Yasama- Yürütme- Yargı güçleri, güçler ayrılığı yerine güçler birliği ilkesi esas alınmıştır. Nitekim 2. maddede yasama ve yürütme erki bizzat TBMM’de toplanmıştır. Bir süre sonra çıkarılan 29 Nisan 1920 tarihli Hıyanet-i Vataniye  Kanunu ile daha sonraki aylarda yayımlanan İstiklal Mehakimi Kanunları ile yargı gücü de TBMM ‘e tevdi edilmişti. (1924 yılında hazırlanan Cumhuriyetin ilk Anayasası ile güçler ayrılığı ilkesi benimsenmiştir.)

Not: Yukarıdaki Anayasa metni, Gazi M.Kemal, Nutuk-Söylev II. Cilt,sh.753, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Türk Tarih Kurumu Yayınları, 3. Baskı,1989 adlı kitaptan, diğer bilgiler Hocam Prof.Dr. Selahattin Tuncer’in Vergi Dünyası, Mart 2011’de yayınlanan Cumhuriyet Öncesi 20 Ocak Tarihli ilk Teşkilatı Esasiye Kanunu başlıklı makalesinden derlenmiştir.

İbrahim BİRELMA